Podatek VAT – podatek od towarów i usług (ang. Value Added Tax), podatek od wartości dodanej, rodzaj podatku pośredniego, pobieranego przy każdym kolejnym etapie obrotu towarami lub usługami. Konstrukcja tego podatku obrotowego zakłada brak kaskadowego nakładania się podatku dzięki zastosowaniu mechanizmu polegającego na odliczeniu podatku pobranego w poprzednich etapach obrotu. Koncepcję podatku jako pierwszy stworzył niemiecki przedsiębiorca Carl Friedrich von Siemens, ale powszechnie za jego twórcę uważa się francuskiego ekonomistę Maurice Lauré.

VAT w Polsce wprowadzony został mocą ustawy z dnia 8 stycznia 1993 roku, o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym. Jednak wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej nastąpiła konieczność dostosowania polskich przepisów do unijnych norm, dlatego kwestia ta została ponownie uregulowana ustawą z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług.

Ogół cech podatku można podzielić na zakres przedmiotowy i podmiotowy. Do zakresu przedmiotowego, czyli tego, co podlega opodatkowaniu podatkiem VAT zaliczają się:

• odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,
• eksport towarów,
• import towarów,
• nabycie towarów wewnątrz wspólnoty za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
• wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Do szczególnych rodzajów przedmiotów opodatkowania zalicza się natomiast:

• rozwiązanie spółki cywilnej oraz spółki prawa handlowego niemającej osobowości prawnej,
• zaprzestanie przez osobę fizyczną, będącą podatnikiem wykonywania czynności, które podlegają opodatkowaniu, obowiązaną do zawiadomienia organu o zaprzestaniu dokonywania działalności gospodarczej.

Z kategorii przedmiotu opodatkowania, na mocy ustawy o podatku od towarów i usług wykluczone są:

• czynności nie mogące być przedmiotem pranie skutecznej umowy,
• transakcje mające na celu zbycie zakładu lub przedsiębiorstwa, lub jego oddziału, samodzielnie sporządzającego bilans,
• czynności wykonywane przez osoby fizyczne, które osiągają przychód z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, czy spółdzielczego stosunku pracy,
• działalność obejmująca swym zakresem gry losowe, zakłady wzajemne, gry na automatach o niskich wygranych, które podlegają opodatkowaniu od gier na zasadach określonych w ustawie o grach i zakładach wzajemnych.

Zakres podmiotowy podatku VAT obejmuje:

• osoby prawne,
• jednostki organizacyjnie nie mające osobowości prawnej,
• osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Podatnikami VAT nie są natomiast:

• organy administracji publicznej,
• urzędy administracji publicznej, w zakresie obejmującym realizowane przez nie zadania, dla realizacji których zostały powołane, poza czynnościami wykonywanymi na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych.

Podstawą opodatkowania jest co do zasady obrót, czyli kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o wysokość należnego podatku. Obrotem będzie także otrzymana dotacja, subwencja, czy inna dopłata o podobnym charakterze, mająca związek z dostawą, czy świadczeniem usług.

Wysokość stawek VAT ustalana jest na 3 lata, a obecnie obowiązująca stawka, była stawką obowiązującą w okresie od 1 stycznia 2011r. do 31 grudnia 2013r., jednak została przedłużona na wniosek, z którym rząd wystąpił do Komisji Europejskiej, czyli obowiązywać będzie ona do roku 2016. Aktualne stawki podatku od towarów i usług wynoszą:

• 23% – wysokość stawki podstawowej,
• 8% – stawka obniżona, np. z tytułu robót budowlanych, montażowych, remontowych i konserwacyjnych, związanych z budownictwem mieszkaniowym, budynkami mieszkalnymi lub ich częściami, z wyłączeniem lokali użytkowych, niektóre lokale o przeznaczeniu gastronomicznym,
• 5% – stawka obniżona, na produkty rolne, inwentarz żywy i inne,
• 0%- stawka obowiązująca przy wewnątrzwspólnotowych dostawach towarów i eksporcie towarów.

W niektórych sytuacjach podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o wysokość podatku naliczonego. Zależy to od zakresu w jakim towary czy usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych.